U znanstvenom i tehničkom jeziku često nailazimo na riječi koje počinju s bio-, geo- ili elektro-. Ti se elementi nazivaju prefiksoidima.
Što su uopće prefiksoidi?
Prefiksoidi su vezani leksički morfemi koji se nalaze na početku riječi i podsjećaju na prefikse, ali od njih se razlikuju po tome što potječu od samostalnih riječi, najčešće iz grčkog, latinskog ili engleskog jezika. A najčešći prefiksoidi su: aero-, agro-, astro-, anti-, audio-, auto-, avio-, bio-, demo-, eko-, elektro-, etno-, euro-, ekstra-, fono-, foto-, geo-, gastro-, helio-, hidro-, hipo-, hiper-, info-, inter-, krim-, krimi-, kino-, kvazi-, latino-, makro-, mikro-, melo-, meta-, meteo-, mega-, mini-, maksi-, mono-, moto-, multi-, pseudo-, radio-, retro-, solo-, stereo-, super-, tele-, termo-, turbo-, ultra-, video-…
Za razliku od pravih prefiksa, poput ne-, naj- ili pre-, koji su gramatički morfemi (što znači da mijenjaju značenje, ali nisu samostalni), prefiksoidi imaju leksičko značenje – znače nešto konkretno, npr.:
- audio = zvuk
- bio = život
- mikro = malen
- tele = daleko
- video = slika.
Zbog toga ih se često naziva i vezanim leksičkim morfemima – nose značenje, ali ne mogu stajati samostalno, uvijek su dio neke druge riječi.
Zašto se pišu spojeno, tj. sastavljeno?
Kad se prefiksoid spoji s osnovom druge riječi, zajedno tvore novu, jedinstvenu riječ:
audio- (prefiksoid) + zapis (osnova) = audiozapis.
Tako nastaju i izrazi audioknjiga, audiobilježnica, ali i biodizel, biootpad, biovrt, bioulje, biologija, biokemija, geografija, geologija, mikroskop, mikrosvemir, mikroanaliza, megagrađevina, megaspektakl… Pa i telefon i televizija.
Primjetno je da mnoge riječi dijele isti početni dio iako imaju posve različita značenja. Kao i to da se koriste u tvorbi složenica (riječi nastale od osnova dviju ili više riječi, kao kućevlasnik, blagdan ili zimzelen), osobito u znanstvenim i stručnim terminima.
Pravopis određuje da se takve riječi pišu sastavljeno jer prefiksoid i osnovna riječ čine značenjsko i naglasno jedinstvo. Dakle, nije ispravno krimi priča, kvazi umjetnik ni radio emisija jer to bi značilo da su to dvije razdvojene riječi koje nisu tvorbeno povezane. Sastavljeno pisanje pokazuje da je to jedna riječ koja tvori jedan pojam.
Što ako, primjerice, zapnete na pitanju treba li pisati auto motosavez, auto-motosavez ili automotosavez? U takvim slučajevima, kad se riječ sastoji od dvaju prefiksoida, vrijedi isto pravilo: piše se kao jedna riječ, tj. sastavljeno (audiovideopriključak). Zato su pravilni oblici automotosavez, automotodruštvo, automotosport i slične složenice.
Dakle, ako vas ikad uhvati sumnja treba li pisati mini golf ili minigolf? Odgovor je jednostavan – spojeno.
Želite li ubuduće izbjeći takve jezične zavrzlame, najčešće prefiksoide naučite napamet i više vas neće zbunjivati. Ako ipak niste sigurni – Hrvatski pravopis ima odgovor(e)!